Dikkat Eksikliği ve Hiperaktivite Bozukluğu (DEHB): Okula Dönüş ve Not Tutmak

*Bu yazı Stajyer Psk. Berrak Siper ve Uzm. Psk. Sina Kural, Güzel Günler Kliniği tarafından Hitomi (2022) makalesini temel alınarak hazırlanmıştır.

Tıpkı yeni yıl niyetleri gibi; her yeni okul dönemi başlangıcında kendi kendimize sözler veriyoruz; “Bu sene derli-toplu, düzenli olacağım, konsantre olacağım, sakin kalacağım”, ve bunu çok içten, en iyi niyetimizle yapıyoruz. Çünkü her şeyden önce inanmak istiyoruz; yapabileceğimize.

Hatta okul dönemi başında hayalini kurduğumuz bu organize hale gelip organize kalmayı başarabilirsek tüm hayatımız bambaşka olacak, bir noktada tüm sorunlarımız çözülecek gibi geliyor. Dolayısıyla, daha yolun en başında altından kalkması çok zor olan bir yükün altına girmiş gibi hissediyoruz. Sanki tüm hayatımız düzenli olabilmemize, sakin kalabilmemize bağlıymış gibi. Bu da ister istemez bir performans kaygısı yaratıyor “Ya başaramazsam?!”

Özellikle DEHB tanısı almış bireylerde bu tür çelişkilerin etkisi daha güçlü olabiliyor. DEHB ile büyüyen insan kendi kendilerine bazı organizasyon stratejileri geliştirebiliyor ve bunun uygunluğunu deneye yanıla keşfedebiliyor; fakat henüz okul çağında bir çocukken bu o kadar da kolay olmuyor. Gelişim çağındaki çocuklar kendi dürtüleri, hayatlarındaki otorite figürleri (ebeveyn/öğretmen)ve sosyal normların getirileri arasında ikileme düşebiliyorlar. aracılığıyla toplumun, sosyal normların gerektirdikleri arasında kalabiliyor. Okulda başarılı olmak için “daha düzenli”, “daha sabırlı”, “daha sakin ve derli-toplu” olması gerektiğinin bilincinde olsa bile, bunu nasıl yapacağını bilmiyor ve doğal olarak dışarıdan gelecek yönlendirmelere bel bağlıyor. Ebeveynler ve eğitimciler olarak bu çocukların hayatlarını kolaylaştırmak için bir şeyler yapabiliriz? DEHB olan çocukların okula adaptasyonunu sağlamak için özellikle uygulanabilecek desteklemelerin dışında, bu çocuklara kendilerini regüle etmek, dikkatlerini toplamak, dersi dinleyebilmek ve daha önemlisi dinlediklerini hatırlayabilmek için bireysel olarak kendilerine en iyi gelecek yöntemleri keşfetmeleri için yardımcı olarak, uzun vadede kalıcı bir etki yaratabiliriz. Bunun için yapılabilecek ilk ve en önemli şey çocuklara el yazısı ile not tutma alışkanlığı kazandırmak. Dr. Yankı Yazgan’ın dediği gibi, “Dikkat her zaman dağılır, yaza yaza toplanır”. Yankı Yazgan’a göre söylenenleri ya da aklınıza her geleni yazarak, özellikle de el yazısı ile dikkati destekleyici beyin bölgelerinde aktivite oluşturabiliyoruz. Aynı zamanda, ne yazacağımızı tasarlamak için ya kendi düşüncelerimize ya da anlatılana konsantre olup bir anlam çıkartmak ve kavramak zorunda kalıyoruz. Elbette bunu yapmak o kadar kolay değil, özellikle DEHB olan çocuklar için. Beyin ve el koordinasyonunda beynin hızla koşması, sıkça düşünceden düşünceye geçiş yapması, birini dinlerken çağrışımlarla dağılması derken eller bu hıza yetişemiyor ve çocuk notunu alamadan paralize olabiliyor. Tam da bunun için not alma sistemini de çocuğa köstek değil destek olacak şekilde kurgulamak çok önemli. İşte dikkate alabileceğimiz birkaç ipucu:

• Çocuk not defterine ve kalemine rahat ulaşabilmeli. Her şey için farklı bir defter almak, kalem kutusunu çok çeşitli kalemlerle doldurmak sürekli bir karar verme süreci doğuracağından bunu zorlaştırabilir. Buna mani olmak için çocukla beraber, rahat kullanabileceği bir not defteri ve kalem seçip konsantre olacağı zaman bu araçları kullanması sağlanabilir.

• Not defterine ek olarak renkli ve yapışkan not kağıtları kullanılabilir. Çocuk gün içinde aldığı notların her gün sonunda üzerinden geçerek; özellikle ödev teslim tarihi, sınav tarihi gibi zamanlaması kritik konuları ya da hatırlatma gerektiren başka konuları bu yapışkan not kağıtlarına da geçirerek kendisine hatırlatmalar oluşturabilir.

• Beraberce “şimdiki an”a dönmeleri için taktikler geliştirebilirsiniz.

Çocuklar genellikle sıkıldıklarında “hayallere dalarlar”. DEHB olan çocuklar için sıkılmak çok daha kolay, dağılmış zihinlerini toplayıp tekrar konsantre olmak ise çok daha zordur. Bunun için tıpkı meditasyon yaparken odağımız kaydığında tekrar odaklanmak için dikkatimizi nefesimize vererek, “oraya” ve “o ana” geri getirmemiz gibi bir “dikkat toplama” yöntemi geliştirebilirsiniz. Eli durduğunda bunun farkında varıp tekrar yazmaya odaklanabilmesi için.

Her şeyden önemlisi ise onlara sadece çabaladıkları için bile kendilerini iyi hissettirmek ve onları koşulsuz desteklemek. Aileler olarak DEHB’si olan çocuklardan zor, hatta neredeyse “doğasına aykırı” diyebileceğimiz beklentileri karşılamalarını bekliyoruz. Bu durumda bilinçli tepkiler vermezsek kendilerini ne yaparlarsa yapsınlar yetersiz ve başarısız hissedebilirler. DEHB’li çocuğunuza destek verirken onların eksiklerini göstermektense yapabildiklerini ve başarabildiklerini dile getirmek faydalı olacaktır. Bu sayede yetersizlik kaygısı, özgüven sorunları ve performans kaygısı gibi duygusal hassasiyetlerini bir miktar güçlendirebiliriz.

Kaynakça:

Hitomi, M. (2022, August 31) ADHD Friendly Organization Strategies for Back to School. TiimoApp. https://www.tiimoapp.com/blog/adhd-friendly-organization-strategies-for-back-to-school/