Okul Öncesi Dönemde Kitap

Dr. Psk. Aslı Aktan Erciyes

Okul öncesi çocuklarda kitap okumanın yanı sıra dergi gibi görsel materyallerin kullanımı oldukça önem taşımaktadır. Yazılı-resimli materyallerin kullanımı çocuklara “bağlam dışı” dil edinimiyle ilgili önemli bir imkân sağlar. Buradaki bağlam dışı ifadesinin anlamı kitap dünyasının çocuğun o an için bulunduğu ortam ve bağlamdan farklı bir yere taşımasından ileri gelir. Bu sayede çocuk “burada ve şimdi” zihinsel temsilinden farklı bir düşünce dünyasına yolculuk eder. Burada ve şimdi temsili çocuğun örneğin içinde bulunduğu odadaki nesneleri, kişileri algılamasıdır. Bu zihinsel temsilden çıkması o anda içinde bulunduğu bağlamdan çıkabilmesi önemli bir zihinsel süreçtir, bu sayede birden fazla temsilde zihnen gidip gelmeyi bu temsillerde ucu bucağı olmayan bir hayal dünyasında yolculuk etmeyi öğrenir. Çocukların kitapla tanışması için okuma/yazma öğrenmelerini beklemek yapılacak en büyük yanlışlardan biridir. “Nerden anlayacak? Okuma bilmiyor ki” şeklindeki düşünce bu önemli fırsatı çocuğun elinden maalesef alır. Bebeklik ve çocukluk döneminde görsel uyaranlar içeren yazılı materyallerin kullanımı hem dil hem de bilişsel gelişim için oldukça önem taşımaktadır. Bu materyallerin anne-baba tarafından bebeğe-çocuğa aktarımı sadece dil ve bilişsel gelişimi desteklemekle kalmaz aynı zamanda ebeveyn-çocuk ilişkisinin de temellerini sağlamlaştırır. Bu sayede bebeklikten başlayarak çocuklar ebeveynleriyle dikkatlerine aynı yere yönlendirmeyi deneyimlemeye başlarlar. Dikkati aynı yöne verip aynı uyaran üzerinden paylaşım yapabilme bilişsel gelişim için önemli bir kilometre taşıdır. Bunun öncesinde sadece birbirlerine dikkatlerini yönlendiren anne-bebek/baba-bebek ikilisi artık yeni bir dünyaya kapılarını açarlar.

Kitapların içindeki yeni dünyayla tanışma çocukların yeni kelimeleri öğrenme, hikâye algısının gelişimi, olayların örüntüsünü kavrama gibi pek çok amaca hizmet eder. Okuma öncesi dönemde sesbilgisi becerilerini edinmekten karmaşık cümle yapılarına aşina olmaya kadar pek çok önemli yetiyi kazanmaya yarar. Bu nedenle yazılı ve basılı kitap ve dergilerin gelişim açısından önemi oldukça fazladır. Kimi zaman bilmediği bilgileri öğrenmesine, kim zaman halihazırda bildiklerini pekiştirmesine imkân tanır.

Kitap ya da dergi gibi yazılı materyaller için önemli konulardan biri çocuğun yaşına göre bu seçimleri uygun yapabilmektir. Örneğin henüz hazır olmadığı bilgilere maruz kalan bir çocuk kafasını karıştırdığı gibi zamanı gelince kendiliğinden merak duyacağı bazı konulara da önceden vakıf olmuş olur. Benzer bir şekilde örneğin bebeklik döneminde fazla sayıda uyarana maruz kalan bebek gereğinden fazla yorulup öğrenme ve ilgi duyma isteğini kaybedebilir. Bu nedenle uzmanların eşliğinde belirlenmiş yaşla ilgili önerilere mutlaka dikkat etmek gerekir. Bebeklik döneminde hem dokunsal hem de görsel olarak farklı materyallere ilgi gösterilmesi beklenir. Örneğin bez kitaplar, kontrast renklerin kullanımı bebeklik döneminde hem kullanım kolaylığı sağlar hem de görsel ve dokunsal alanlara birlikte hitap etmiş olurlar. Daha büyük çocukların ilgi alanlarına göre kitap veya dergi seçmek de kitaba olan sempatiyi artırır.

Peki kitap ya da yazılı materyali sevmeyen veya direnç gösteren çocuklar için yapılacak bir şey var mı? Elbette var. Bu çocuklar için ortada kitap yokken de aslında kitap okuyormuşçasına hikayeler anlatmak ve hayal dünyasına dalmak mümkün. Kimi zaman evdeki oyuncakları kullanarak kimi zaman sadece zihinden bu gibi aktivitelere yer vermekle kitaba olan geçiş kolaylaşabilir. Çocuklar okuma-yazma öncesi kitapla tanıştıklarında sesbilgisel farkındalıkları da çok daha hızlı gelişir. Aynı kitabın tek seferden fazla okunduğunu düşünecek olursak sürekli duyduğu sesleri sembol karşılıkları olan harflerle eşleştiren çocuk böylelikle ses bilgisini de öğrenmeye başlamış olur. Bu da okuma-yazmanın ilk adımıdır.

Kitap okumanın faydalarına gelince, yukarıda bahsettiğimiz kelime dağarcığı ve karmaşık dil yapılarını geliştirmenin yanı sıra hafızaya da katkısı büyüktür. Kitapta anlatılan hikâyenin karakterlerini, mekânı ve olay örüntüsünü bütün olarak hatırlar. Bu şekilde hatırlananlar bütün hafızaya da pratik yaptırmış olur. Kitapla ilgilendiğinde çocuklar dış dünyadaki uyaranlardan sıyrılabilmeyi de öğrenirler böylelikle ilgisiz uyaranları maskeleme becerisi ve sadece odaklanılacak olan uyaranlara dikkati yöneltme becerisi gelişir. Bu aslında sanıldığından çok daha önemli bir beceridir. Bu şekilde dikkatin hedef bir yere yönlendirilmesi hayat boyu gerekli olan bir yetidir ve temellerini küçük yaşlarda almaktadır. Bunun yanında kitap okumanın rahatlatıcı etkisi de büyüktür. Zihin dıştaki tüm uyaranlardan sıyrılıp sadece buna odaklandığında rahatlamaya ihtiyacı olan bir bebek ve çocuk için güvenli bir limandır.

Yukarıda kitaplardan oldukça bahsettik ancak yazılı yayınlar arasında dergilerin de olumlu yanları en az kitaplar kadar fazladır. Kimi zaman seyahatte araba koltuğunda, kimi zaman bir lokanta masasında, kimi zaman da evde vakit değerlendirmek için dergiler ailelerin en büyük destekçisi ve kurtarıcısıdır. Dergiler uzmanlar tarafından hazırlanıp, kazanımları sınıflandırılıp dengelendiğinde en az kitaplar kadar yararlı olurlar. Görsel-mekânsal dikkat oyunları, nicelik bilgileri, yapbozlar, labirentler, hikayeler derken içerik olarak oldukça zengin bir yelpaze sunan dergiler kitapların küçük eğlenceli kardeşleridir. Kitap kullanımında olduğu gibi dergi için de ebeveyn desteği önemlidir. Çocuk ebeveynle birlikte dergiden maksimum faydayı sağlar. Bu sayede ebeveyn-çocuk ilişkisi de güçlenir.

Sayısız faydası olan yazılı materyalleri mümkün olduğunca çocuklarımız için kullanmalı ve onların hayat rutinlerine yerleştirmeliyiz.