OSB ve İlişkiler: Otizm Spektrum Bozukluğu olan ile tipik bireyler arasındaki ilişkiler hakkında

Uzm. Psk. Sina Kural & Staj. Psk. Melis Sezer

Otizm Spektrum Bozukluğu, doğuştan gelen ya da doğum sonrası süreçte ortaya çıkabilecek bir nöro-gelişimsel bir farklılık yaratan bir durumdur. OSB’ye bağlı olarak gündelik hayat içinde yaşanan sorunlar her bireyden bir diğerine ve içinde yaşanılan bağlama göre değişir. O nedenle bireyleri bir “spektrum” çerçevesi içerisinde değerlendirmek faydalı olacaktır. Genellikle Otizm Spektrum Bozukluğu yaşayan bireyler sosyal ve iletişimsel zorluklar ve bunun neticesinde dış dünyayla ilişki kurmak açısından sorun yaşayabilirler.

Günümüzde izlediğimiz bir filmdeki karakterde, hayranlık duyduğumuz bir oyuncuda ya da dünyanın en zenginleri arasında spektrumda olan insanlar bulunmaktadır. Örneğin, “Kuzuların Sessizliği” ve “Hannibal” gibi meşhur filmlerde oynayan ve Oscar ödülü almış Anthony Hopkins bu tanıyı çocukluğunda aldığını ve karakterindeki detay odaklılığın başarılı bir oyuncu olmasındaki önemli bir etken olduğunu belirtiyor. Bu sayede uzun diyalogları daha hızlı ve kolay bir şekilde ezberlediğini söylüyor. Bir çoğumuzun bildiği “Forrest Gump” filminde de Tom Hanks otizmli bir karakteri canlandırmaktadır. Filmde karakterin sosyal iletişimde zorluk yaşaması (empati kurmak, göz kontağı sağlamak gibi) ve belirli aktivitelere (masa tenisi ve koşu) olan bağlılığı gibi özellikleri bu durumu anlamamızı sağlıyor. Bu filmde de görebileceğimiz üzere spektrumdaki bireyler ilişki kurma adımlarında bazı sorunlar yaşayabiliyorlar.

Bunların arasında sosyal becerilerde zorluk yaşamak, bir ilişkiye hazır hissetmemek, daha önce aşık olunmaması, reddedilme korkusu, randevu esnasında göz kontağı kurmakta zorluk yaşamak gibi etkileri olabilir. Arkadaşlarıyla ve yaşıtlarıyla daha az iletişime geçmeleri, sosyal kuralları ve ilişki kurallarını öğrenmelerini zorlaştırabilir. (Stokes ve diğerleri, 2007). Bu bireylerin ilişki deneyimlerinin az olması ve ilişkiye adım atmakta zorlanmalarına karşın herkes gibi romantik bir ilişki geliştirme istekleri bulunmaktadır. (Soares ve diğerleri, 2021). Fakat görünen o ki Otizmli bireyler daha kısa süreli ilişkiler yaşıyorlar ve ilişkinin içerisindeyken de gelecek kaygıları daha çok oluyor (Hancock, 2020). Bu kaygıları azaltabilmek ve ilişkide daha sağlıklı bir ilerleme sağlayabilmek için Otizm Spektrumunda olan biriyle ilişkiye başlarken ya da ilişki esnasında akılda tutulabilecek öneriler ve durumları aşağıda sizlerle paylaşıyoruz.

Gideceğiniz yeri özenle seçin.

Hepimiz arkadaşlarımızla sohbet ederken bir restoran önerisi almışızdır. Fakat duyduğunuz bu restoran çıkacağınız bu buluşma için belki de en doğru tercih olmayabilir. Yüksek sesler, belirgin kokular ya da dokuların Otizmli bir bireyi bu buluşma esnasında rahatsız etmesi olasıdır. Yapılan bir araştırmada duyusal hassasiyetin Otizmli bir bireyin hayatını etkilediği ve kısa vadede bunalmışlık ve ortamdan kopma hissi yarattığı gözlenmiştir. Bu durumun uzun vadede karşılaşıldığı durumlarda kişide mental ve fiziksel sağlığını etkileyici sonuçlar da ortaya çıkabilir. Örneğin gittiğiniz yerde yemekten gelen bir kokunun yarattığı etki ileri vadede Yeme Bozukluğu olarak kendini gösterebilir. Ayrıca duyusal hassasiyetin artışında kişinin duruma karşı tolerasyonu azalabilir ve bu durum kişide anksiyeteye yol açabilir. (McLannen ve diğerleri, 2022).

Büyük gruplar ile yapılan buluşmalara katılmak istemeyebilirler.

Eğer bir partiye ya da doğum günü yemeğine gideceğiniz zaman sizinle gelmek istemezlerse bunu şahsi algılamayın. Kalabalık ortamlar bu bireyin bulunduğu ortamdan rahatsız olması ile sonuçlanabilir. Bazı durumlarda yalnız zaman geçirmek ve sakinliği tercih etmeleri olası bir durum olabilir.

Dürüst olun.

Otizm Spektrumunda olan bir bireyin ilişkisi hakkında kaygı duyması doğaldır (bütün insanlığın ilişkisi hakkında kaygılı olduğu vakitler olabilir). Bu yüzden bazı zamanlarda nasıl hareket etmeleri gerektiğini bilemeyebilir ve ilişkide daha hızlı hareket etmeye çalışabilir ya da uygun olmayan bir harekette bulunabilirler. Böyle durumlarda dürüstçe konuşmak ve açık bir iletişim kurmak önemlidir. Sonuçta hepimiz karşı tarafı dinleyerek kendimiz hakkında yeni şeyler öğrenebilir ve bu sayede kendimizi geliştirebiliriz.

Düşüncelerinizi net bir şekilde ifade edin.

Sarkastik ya da imalı konuşmalar yapmak günlük hayatta yer tutan bir konuşma biçimi olsa da Otizmli biri, iletişim ve sosyal etkileşimdeki güçlükleri nedeniyle bu sarkastik ifadeyi anlamayabilir. Yanlış anlaşılmaları en aza indirmek için düşüncelerinizi net bir şekilde ifade edin.

Dokunmadan önce iletişim kurun.

Otizmli bir birey görme, işitme, dokunma, koku ve tat olmak üzere beş duyuda da hassasiyete sahip olabilirler. Bundan dolayı konu temas etmeye geldiğinde karşımızdaki kişiye bu konuda haber vermek ve “dokunmak” konusundaki düşüncelerini öğrenmek gerekebilir. Karşısındaki kişi sevgilisi ya da sevdiği bir yakını bile olsa aniden gelen bir dokunuş bu kişiyi rahatsız edebilir ve bu durumdan hoşlanmayabilir. Bunun da çözümü önceden de bahsedildiği gibi iletişim kurmaktan geçer.

Cinsel eğitimin faydası olabilir.

Ergenlikte ortaya çıkan fiziksel değişimler bir insanın cinsellik hakkındaki düşüncelerini ve bilgilerini belirli bir eğitim olmadan da anlamasına yardımcı olabilir. Arkadaşlar ile yapılan sohbetlerden, izlenilen filmlerden ya da okunulan kaynaklardan bilgi alabilirler. Buna karşın Otizmli bir birey cinselliği tipik bir biçimde anlamakta daha zorlanabilir. Cinsel bir eğitim alınması, hem kişinin koşula uymayan cinsel davranış göstermesini engeller hem de yaşayacakları ilişkilerde cinsellik hakkında fikir sahibi olmanın ilişkiye de faydası olur.

Ailelerin desteği ilişkiye yardımcı olabilir.

Çocuklarına en büyük destek olabilecek kişi en yakınları olan aileleridir. Ailelerin çocuklarına karşı sevgilerini göstermeleri ve güvenli bir aile ortamı oluşturmaları da kişinin sevgi kavramı hakkında bilgi edinmesini sağlar. Gelişim döneminde okuldaki öğretmenleri, rehberlik hocaları ve terapistleri ile beraber; sosyalleşmeleri ve duygu regülasyonları üzerine yapılabilecek çalışmalar gelecekte kuracakları bir ilişki için de temel oluşturmalarına yardımcı olur. Ailelerin en temel görevi arkadaş edinmeleri için gerekli sosyal ortama girmelerine destek olmak ve sonrasında da ilişki esnasında yaşanabilecek sorunlarda çocuklarına kulak vermektir. Eğer Otizmli biriyle ilişki içindeyseniz o kişiyi en çok tanıyan ailesi ile yardımlaşmak da ilişkinize yardımcı olabilir.

Toplumsal algıya bakıldığında Otizmli biriyle ilişki yaşamak pek olası gözükmese de aslında toplumda yaygın olan ve dünya çapında araştırmalara konu olmuş realitedir. Dünyada yapılan toplumu bilgilendirici eğitimler ve reklamlar Otizmlilere karşı yapılan etiketlendirmeyi azaltıp, empatiyi arttırmak için önemli bir adımdır. gençlerin romantik ve sosyal gelişimlerini destekleyici bilgiler öğretilmesi hedeflenen grup eğitimlerinde sosyal becerilerinde ve empati yeteneklerinde bir artış gözlemlenmiştir.

İlişki konusuna gelindiğinde, evet, OSB bazı fedakarlıklar yapmak ve karşımızdaki kişiye göre ortak kararlar almamız gerektiren bir durum yaratabilir. Fakat, her ilişkinin temelinde de karşılıklı iletişim ve ortaklaşa düşünce bulunmaktadır. Birkaç yıl öncesinde Otizmlilerin ilişki kurmak istemediğini savunan araştırmalar günümüzde bunun aksini gösteriyorsa, gelecek için adımlar atmaya devam edebiliriz.

Referanslar

Hancock, G., Stokes, M. A., & Mesibov, G. (2020). Differences in romantic relationship experiences for individuals with an autism spectrum disorder. Sexuality and Disability, 38(2), 231–245. https://doi.org/10.1007/s11195-019-09573-8

Soares LS, Alves ALC, Costa DS, Malloy-Diniz LF, Paula JJ, Romano-Silva MA and Miranda DM (2021) Common Venues in Romantic Relationships of Adults With Symptoms of Autism and Attention Deficit/Hyperactivity Disorder. Front. Psychiatry 12:593150. doi: 10.3389/fpsyt.2021.593150

Strunz S, Schermuck C, Ballerstein S, Ahlers CJ, Dziobek I, Roepke S. Romantic relationships and relationship satisfaction among adults with asperger syndrome and high-functioning autism. J Clin Psychol. (2017) 73:113–25. doi: 10.1002/jclp.22319

Stokes M, Newton N, Kaur A. Stalking, and social and romantic functioning among adolescents and adults with autism spectrum disorder. J Autism Dev Disord. (2007) 37:1969–86. doi: 10.1007/s10803-006-0344-2 Sussex Publishers. (n.d.). Touch and the autism spectrum. Psychology Today. Retrieved November 28, 2022, from https://www.psychologytoday.com/us/blog/spectrum-solutions/201111/touch-and-the-autism-spectrum MacLennan, K., O’Brien, S. & Tavassoli, T. In Our Own Words: The Complex Sensory Experiences of Autistic Adults. J Autism Dev Disord 52, 3061–3075 (2022). https://doi.org/10.1007/s10803-021-05186-3